Εισήγηση του Νίκου Ζώκα, μέλους του ΔΣ του Συλλόγου μας σε εκδήλωση της Πανσπουδαστικής Κίνησης Συνεργασίας στο Σύλλογο Ηλεκτρολόγων – Μηχανολόγων Μηχανικών του ΑΠΘ που πραγματοποιήθηκε στις 4 Απρίλη 2025.
Εισήγηση έγινε και από τον Ανδρέα Συμεωνίδη, Καθηγητή στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών, ενώ υπήρξε παρέμβαση και από τον Πρόεδρο του Συλλόγου Ηλεκτρολόγων – Μηχανολόγων Μηχανικών Βασίλη Βασιλειάδη.
«Εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης έλυσε σε 48 ώρες ιατρικό πρόβλημα που οι επιστήμονες έλυσαν μετά από δέκα χρόνια προσπάθειας»
«Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της ακρίβειας διαγνωστικών απεικονιστικών εξετάσεων και να εντοπίσει μικρές εστίες ύποπτες για κακοήθεια που μπορεί να ξεφύγουν από την προσοχή του ειδικού»
«Η τεχνητή νοημοσύνη διάβασε απανθρακωμένους πάπυρους στα ελληνικά από την αρχαία Πομπηία»
Αυτοί είναι μερικοί από τους καλούς τίτλους της ημέρας!
Υπάρχει όμως και οι άλλη πλευρά, η σκοτεινή…
«Όλο και περισσότερες χώρες επενδύουν σε οπλικά συστήματα νέας γενιάς όπως drones – καμικάζι. Επικράτηση των ρομπότ-δολοφόνων στα πεδία μάχης;»
«Ρομπότ που σκοτώνουν, οι κατασκευαστές και η σκοτεινή προοπτική του μέλλοντος»
«Πόλεμοι του μέλλοντος: Ρομπότ δολοφόνοι και «έξυπνα» όπλα»
Και αναρωτιέται κανείς, αγαπητοί φίλοι, τι θα έλεγε σήμερα ο Ισαάκ Ασίμωβ, που με τη βαθιά επιστημονική του γνώση και τη λογοτεχνική του δεινότητα διατύπωσε το 1942, στο διήγημα επιστημονικής φαντασίας «Runaround», τους τρεις νόμους της ρομποτικής;
Ο πρώτος εξ αυτών έλεγε «Το ρομπότ δε θα κάνει κακό σε άνθρωπο, ούτε με την αδράνειά του θα επιτρέψει να βλαφτεί ανθρώπινο ον», ο δε δεύτερος «Ένα ρομπότ πρέπει να υπακούει στις εντολές που του δίνονται από τα ανθρώπινα όντα, εκτός εάν οι εντολές αυτές έρχονται σε αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο». Σε μεταγενέστερα μυθιστορήματά του οι τρεις νόμοι συμπληρώθηκαν με ακόμη έναν, το Νόμο Μηδέν που έλεγε «Το ρομπότ δεν θα κάνει κακό στην ανθρωπότητα, ούτε με την αδράνειά του θα επιτρέψει να βλαφτεί η ανθρωπότητα».
Από τη μακρινή εκείνη εποχή, πριν από 83 χρόνια, που ο Ασίμωβ προσπάθησε να θέσει τους δεοντολογικούς κώδικες μιας νέας εποχής στη επιστήμη, της τεχνητής νοημοσύνης, κύλησε πολύ νερό. Το όραμά του για τις μηχανές ρομπότ είναι σήμερα πραγματικότητα. Προφανώς όμως η πραγματικότητα αυτή δεν υπάγεται στους δεοντολογικούς νόμους του Ασίμωβ, αν κρίνουμε από το πως χρησιμοποιείται η επιστημονική γνώση και η εξέλιξη της τεχνολογίας, στην εποχή της κυριαρχίας του κεφαλαίου, για την κατασκευή μηχανών και λογισμικού μαζικής εξόντωσης του ανθρώπου.
Και στο θεμελιώδες ερώτημα «Γιατί συμβαίνει αυτό, θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά τα πράγματα;» επιτρέψτε μου να απαντήσω με την επικεφαλίδα μιας πολύ σημαντικής Ημερίδας που οργάνωσε πριν από ακριβώς ένα χρόνο η ΚΝΕ, ο τίτλος της οποίας έλεγε:
«Η νέα εποχή στην τεχνολογία απαιτεί μια νέα εποχή στην κοινωνία, Σοσιαλισμός η απάντηση στον 21ο αιώνα»
Αγαπητοί φίλοι,
Η ανθρωπότητα έχει εισέλθει σε μία νέα περίοδο μεγάλων επιτευγμάτων στην τεχνολογία, στην κατασκευή νέων έξυπνων μηχανών και προπαντός στην ανάπτυξη λογισμικών, που θα μπορούσαν να κάνουν τη ζωή του ανθρώπου πολύ καλύτερη, πολύ πιο ασφαλή, δημιουργική και ενδιαφέρουσα. Μερικά από τα ευεργετήματα αυτών των δυνατοτήτων ανάφερα εισαγωγικά στους τίτλους. Την ίδια στιγμή όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση, και όχι μόνο αυτή, ετοιμάζεται να δαπανήσει, στα πλαίσια της λεγόμενης «Πολεμικής Οικονομίας», 800 ΔΙΣ ευρώ για την ανάπτυξη και παραγωγή νέων όπλων και οπλικών συστημάτων. Μην έχετε αμφιβολία ότι μεγάλο μέρος αυτών των χρημάτων θα διατεθούν για τα λεγόμενα νέα «έξυπνα όπλα».
800 ΔΙΣ που θα αφαιρεθούν από μισθούς και συντάξεις, από προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, από την παιδεία και τον αθλητισμό της νέας γενιάς. Λεφτά που θα αφαιρεθούν από τις δικές μας πραγματικές ανάγκες και θα δοθούν στις βιομηχανίες του πολέμου για την ανάπτυξη και παραγωγή νέων φονικών μηχανών. Λεφτά που ήδη, κι εδώ στην πόλη της Θεσσαλονίκης, στα διάφορα ερευνητικά ινστιτούτα και ιδρύματα διατίθενται σε προγράμματα δήθεν «παρακολούθησης και καταπολέμησης του εγκλήματος», επί της ουσίας όμως δίνονται για την ανάπτυξη λογισμικών και συστημάτων παρακολούθησης, αστυνόμευσης και καταστολής του λαϊκού κινήματος.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και της καθημερινότητας έχει ήδη προχωρήσει θεαματικά. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το διαδίκτυο αποτελούν ήδη μέσα παραγωγής, επικοινωνίας, μόρφωσης, πολιτιστικής δημιουργίας, ιατρικών υπηρεσιών. Ακόμη και αυτά τα νέου τύπου κινητά, που οι τεράστια πλειοψηφία από εμάς κρατάμε στα χέρια μας, μπορούν να κάνουν πράξεις και λειτουργείες ασύλληπτες πριν από ακόμη και 15-20 χρόνια.
Τα πράγματα προχωρούν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Τα σύγχρονα έξυπνα συστήματα, είτε είναι ρομποτικά, είτε είναι συστήματα διαχείρισης πληροφορίας, μπορούν να υποκαταστήσουν μέρος της ανθρώπινης νοητικής λειτουργίας που παλιότερα δεν μπορούσαν να κάνουν τα συμβατικά συστήματα αυτοματισμού. Με βάση αυτήν τη συσσώρευση, η παραγωγικότητα της εργασίας εκτινάσσεται και αφορά πρακτικά όλα τα επαγγέλματα!
Την ανάπτυξη του Ιντερνέτ των Πραγμάτων (Internet of Thinks) ακολούθησε το Ιντερνέτ των σωμάτων (Internet of Bodies), όπου με την άμεση σύνδεση ανθρώπου, διαδικτύου, ρομπότ και γενικότερα των λεγόμενων «έξυπνων μηχανών» θα μπορούν να προσφερθούν στους γιατρούς πολύτιμα εργαλεία στην εξασφάλιση και βελτίωση της υγείας και για τη σωτηρία της ανθρώπινης ζωής. Στον αντίποδα όμως είναι η χρήση των επιτευγμάτων αυτών για την ανάπτυξη νέων φονικών μηχανών και για τον εξοπλισμών των σύγχρονων «μονομάχων-μαχητών» στην κρεατομηχανή των ιμπεριαλιστικών πολέμων.
Αναπτύσσονται συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που μπορούν να μετασχηματίζουν γρήγορα μεγάλο όγκο δεδομένων, να αυτοεκπαιδεύονται και να εκτελούν σύνθετες εργασίες. Αναπτύσσονται οι κβαντικοί υπολογιστές, οι υπερ-υπολογιστές. Δημοσιεύματα μας ενημερώνουν ότι η Ελλάδα αποκτά σούπερ-υπολογιστή, ο οποίος θα είναι σε θέση να εκτελεί εξήντα τετράκις εκατομμύρια (60.000.000.000.000.000) πράξεις ανά δευτερόλεπτο, ότι ο νέος υπερ-υπολογιστής θα μπορεί να εξυπηρετήσει πλήθος Ελλήνων και Ευρωπαίων χρηστών της επιστημονικής και ακαδημαϊκής κοινότητας, της βιομηχανίας και του δημόσιου τομέα.
Το ερώτημα είναι πως, με ποιο κόστος, με ποιους όρους και σε όφελος ποιανού;
Το λέμε αυτό γιατί την ίδια ώρα βλέπουμε να μεγαλώνει ιλιγγιωδώς η απόσταση ανάμεσα στις δυνατότητες να βελτιωθεί ριζικά η ζωή μας και σε αυτό που βιώνουμε. Το λέμε επίσης γιατί, ενώ οι καταστροφές και τα θύματα των ιμπεριαλιστικών πολέμων είναι συνήθως άμεσα ορατά και μετρήσιμα, με τα θύματα της λεγόμενης «ιμπεριαλιστικής ειρήνης» όμως δεν ισχύει το ίδιο. Πρέπει να σκεφτούμε, να αναζητήσουμε, το σημαντικότερο να επιλέξουμε συγκεκριμένη πλευρά και θέση για να τ’ αναδείξουμε.
Ως γνωστόν στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε μια πολύ μικρή μειοψηφία της κοινωνίας, στους κεφαλαιοκράτες. Υπ’ αυτήν την έννοια τα μέσα παραγωγής στον καπιταλισμό δεν αναπτύσσονται με κριτήριο του τι χρειάζονται οι άνθρωποι, αλλά αναπτύσσονται και αξιοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία από το κεφάλαιο με κριτήριο το δικό του όφελος και μόνο.
Τι σημαίνει όταν λέει το κεφάλαιο ότι το εργατικό δυναμικό θα πάψει να κάνει τις απλές, ρουτινιάρικες δουλειές και θα κάνει πλέον μόνο τις σύνθετες; Σημαίνει ότι ο εργαζόμενος θα κάνει μόνο τις δύσκολες, δηλαδή τις εργασίες που χρειάζεται πολύ παραπάνω γνώση κι εκπαίδευση, σκέψη, ένταση, συγκέντρωση και προσοχή. Σημαίνει ότι αυτοί, οι νέου τύπου εργαζόμενοι, θα εργάζονται σε πολύ πιο δύσκολα αντικείμενα και θα καλούνται να λύσουν εκείνα τα προβλήματα που δεν θα μπορούν να λύσουν τα μηχανήματα. Σημαίνει ότι θα δουλεύουν με πολύ χειρότερους όρους, ενώ η εργασία τους θα παράγει ασύγκριτα μεγαλύτερα υπερκέρδη για τους κεφαλαιοκράτες σε σχέση με τους παππούδες τους, ακόμη και τους πατεράδες τους.
Για πολλούς εργαζόμενους – ειδικά αυτούς της νεότερης γενιάς και της πιο εξειδικευμένης εργασίας – τα όρια μεταξύ του εργάσιμου και του ελεύθερου χρόνου έχουν εξαλειφθεί. Ακόμη και μετά το τυπικό ωράριό τους σκέφτονται πώς θα λύσουν τα προβλήματα της δουλειάς τους, για να προλάβουν τις χρονικές προθεσμίες, συχνά παίρνουν δουλειά στο σπίτι. Η κατάκτηση των παππούδων τους, το οκτάωρο, είναι συχνά άπιαστο όνειρο γι’ αυτούς. Βλέπουν τις διαφημίσεις για τα λεγόμενα «έξυπνα σπίτια» και την ίδια στιγμή σκέφτονται πώς θα πληρώσει το νοίκι για το σπίτι που μένουν, τους λογαριασμούς του ρεύματος και του τηλεφώνου, τα φροντιστήρια των παιδιών τους.
Με πολλούς τρόπους οι απολογητές του αστικού συστήματος προσπαθούν να θολώσουν το τοπίο, να κρύψουν τον πραγματικό ένοχο που εμποδίζει να αξιοποιηθούν οι πρωτόγνωρες τεχνολογικές δυνατότητες προς όφελος και την ευημερία των απλών ανθρώπων.
Μία μερίδα «αναλυτών» εμφανίζουν την ανάπτυξη της τεχνολογίας ως κίνδυνο, άλλοι την προβάλλουν ως θαυματουργή λύση. Φτάνουν να εμφανίζουν ως υπεύθυνα για την ανεργία τα ρομπότ και τη τεχνητή νοημοσύνη. Πρόκειται λένε για «τεχνολογική ανεργία».
Τι πρωτότυπο! Επιστροφή στην Αγγλία του 19ου αιώνα, στους Λουδίτες που το 1811 κατέστρεφαν τις νέες μηχανές, ενοχοποιώντας τες για την απώλεια των θέσεων εργασίας.
Από την άλλη σοβαροφανείς «αναλυτές» μας εξηγούν ότι ο λόγος που αυξάνεται το ξεζούμισμα των εργαζομένων και η επίθεση στα εργασιακά δικαιώματα είναι τάχα ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας. Σοβαρές επιστημονικές μελέτες ωστόσο τεκμηριώνουν το ακριβώς αντίθετο, την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας με την ενσωμάτωση των ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία.
Γι’ αυτό εξάλλου επενδύει το κεφάλαιο συνεχώς σ’ αυτή την κατεύθυνση!
Και οι μεν, κι οι δε τον ίδιο σκοπό υπηρετούν, προσπαθούν να κρύψουν τον πραγματικό υπαίτιο, το κεφάλαιο, που είτε με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, είτε χωρίς αυτήν, γνωρίζει πολύ καλά ότι τα υπερκέρδη του μόνο από την υπερεκμετάλλευση της εργατικής δύναμης μπορεί να τα πετύχει, και αυτό ακριβώς κάνει.
Το ζήτημα είναι ποιος και για ποια συμφέροντα καθορίζει τον προσανατολισμό, την ανάπτυξη και την αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας. Πίσω απ’ την τεχνητή νοημοσύνη βρίσκονται οι επιλογές της ανθρώπινης νοημοσύνης και τα εκάστοτε ταξικά συμφέροντα που αυτή υπηρετεί.
Η κυρίαρχη στον καπιταλισμό τάξη – η αστική – είναι αυτή που αποφασίζει σήμερα για την ανάπτυξη και τη χρήση της τεχνολογίας. Οι ισχυροί μονοπωλιακοί όμιλοι και τα ιμπεριαλιστικά κέντρα αποφασίζουν ποια δεδομένα συλλέγονται στα ψηφιακά κέντρα, με ποια κριτήρια και ποιες διαδικασίες, ποιες πληροφορίες εξάγονται και για ποιον σκοπό. Το ίδιο ισχύει και στη χρηματοδότηση, που καθορίζει τις κατευθύνσεις, το περιεχόμενο και τις προτεραιότητες της επιστημονικής έρευνας.
Τα κριτήρια, το μοντέλο και το λογισμικό με τα οποία εφοδιάζεται ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης για να «αποφασίσει» για ένα ζήτημα πολιτικής προστασίας, π.χ. για την εκκένωση μιας περιοχής στην οποία εκδηλώνεται ατύχημα μεγάλης έκτασης, δεν καθορίζονται απ’ το τεχνικό μέσο. Αν αυτό έχει εφοδιαστεί με το κριτήριο του «κόστους – οφέλους» για το κεφάλαιο και το κράτος του, ανάλογη θα είναι η «γνωμοδότησή» και οι οδηγίες του.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως ο ψηφιακός μετασχηματισμός, δεν καταργούν τους νόμους με τους οποίους λειτουργεί και αναπτύσσεται η καπιταλιστική οικονομία!
Ήδη απ’ την εποχή της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, ο Μαρξ τεκμηρίωσε το ρόλο των μηχανών για την αύξηση της εντατικότητας και της παραγωγικότητας της εργασίας, για την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, για να γίνονται πιο φθηνά τα παραγόμενα εμπορεύματα. Είτε εξετάζουμε την εποχή της ατμομηχανής είτε την εποχή των ρομπότ, η τεχνολογία στον καπιταλισμό ήταν, είναι και θα είναι μέσο αύξησης της εκμετάλλευσης, ελέγχου, χειραγώγησης και καταστολής του λαού στα χέρια της εξουσίας του κεφαλαίου.
Στον αντίποδα αυτού του εκμεταλλευτικού συστήματος βρίσκεται ο Σοσιαλισμός!
Ο σοσιαλισμός θα ξεκλειδώσει και θα απελευθερώσει τις δημιουργικές ικανότητες του εργαζόμενου ανθρώπου, την πρωτοβουλία του, θα τον φέρει στο προσκήνιο του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση.
Στο σοσιαλισμό το τιμόνι της εξουσίας και οι μοχλοί της οικονομίας περνούν στα χέρια της εργατικής τάξης. Αλλάζει ο σκοπός της παραγωγής, που πια έχει ως στόχο την ικανοποίηση των συνεχώς διευρυνόμενων αναγκών της κοινωνίας. Οι εργαζόμενοι, απαλλαγμένοι από το σκλαβιά της μισθωτής εργασίας, παίζουν ενεργό ρόλο στη λήψη, την εφαρμογή και τον έλεγχο των αποφάσεων.
Στο σοσιαλισμό δημιουργείται μια ανώτερη οργάνωση της κοινωνίας, αναδεικνύεται η υπεροχή του κεντρικού σχεδιασμού της οικονομίας. Δεν σχεδιάζει ο κάθε όμιλος πως θ’ αυξήσει τα κέρδη και τα μερίδιά του στην αγορά, ανταγωνιζόμενος τους άλλους ομίλους. Κινητήρια δύναμη της προόδου δεν είναι πλέον ο ανταγωνισμός, αλλά η δύναμη της συλλογικότητας στην εργασία.
Η ιστορική πείρα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση, μετά τη νίκη της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, όπως και στις άλλες χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, έχει αποδείξει στην πράξη την υπεροχή του σοσιαλισμού, του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού. Μετά την Επανάσταση καλύφθηκαν γρήγορα βασικές ανάγκες των εργαζομένων, όπως η δωρεάν και υψηλού επιπέδου υγεία και μόρφωση, η εξάλειψη της ανεργίας, η πρόσβαση στην πολιτιστική δημιουργία υψηλού επιπέδου, η ολόπλευρη ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας. Υπήρξαν κατακτήσεις που παραμένουν άπιαστο όνειρο για τους εργαζόμενους στον καπιταλισμό ακόμη και σήμερα.
Ενδεικτικό γι’ αυτό είναι το ότι κατάφερε η Σοβιετική Ένωση, μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917, μέσα σε μόλις 20-30 χρόνια να ξεφύγει από την καθυστέρηση της προεπαναστατικής Ρωσσίας, να φτάσει και να προσπεράσει τις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, παρά τις τεράστιες καταστροφές που υπέστη κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ότι κατάφερε μέσα σε 20-30 χρόνια να δημιουργήσει αυτά, που ο καπιταλισμός χρειάστηκε 100 – 150, ακόμη και 200 χρόνια για να τα πετύχει.
Αγαπητοί φίλοι,
Υπάρχουν πολλοί μύθοι για τη δήθεν καθυστέρηση της Σοβιετικής Ένωσης στον επιστημονικό και τεχνολογικό τομέα.
Μύθοι που αναπαράγονται και σήμερα, προσπαθώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι αστοί, οι θιασώτες κι υποστηρικτές του καπιταλισμού να αποδείξουν την αδυναμία του σοσιαλισμού ν’ αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις, να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Από κοντά και οι διάφοροι οπορτουνιστές, που θέλουν να μας πείσουν ότι ήταν άκαιρο να γίνει η Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917 στη Ρωσσία, δίνοντας και αυτοί τη συνεισφορά τους στις θεωρίες διαιώνισης του καπιταλισμού.
Είναι όμως έτσι;
Όταν αναφερόμαστε στα τεράστια επιτεύγματα της Σοβιετικής Ένωσης στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν έχουμε υπόψη μας μόνο το γεγονός ότι αυτή πρώτη έστειλε στις 4 Οκτώβρη 1957 τεχνητό δορυφόρο της γης στο διάστημα και προκάλεσε στις ΗΠΑ το γνωστό «Σπούτνικ Σοκ». Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι, παρά τις καταστροφές του πολέμου με τη ναζιστική Γερμανία, παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες και θυσίες για τη Νίκη, ταυτόχρονα ανέπτυσσε και πρωτοποριακούς κλάδους της επιστήμης. Έτσι πολύ λίγα χρόνια μετά τις ΗΠΑ μπόρεσε να κατασκευάσει και αυτή το ατομικό όπλο και να ανακόψει τις ορέξεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ για απολυτή κυριαρχία επί της ανθρωπότητας. Είναι η πρώτη που αξιοποίησε την ατομική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς, έκανε τεράστια βήματα στην κατάκτηση του διαστήματος και πρώτη έστειλε άνθρωπο στο διάστημα, τον κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν, και πολλά άλλα σε όλους τους τομείς της επιστήμης.
Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι δεν υπολειπόταν των ΗΠΑ ούτε στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι έρευνες για τη δημιουργία υπολογιστών στην ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ προχώρησαν σχεδόν παράλληλα. Οι σοβιετικές μηχανές δεν ήταν σε καμία περίπτωση κατώτερες από τις αμερικανικές και στη βασική έρευνα οι σοβιετικοί επιστήμονες ήταν συχνά μπροστά.
Οι εργασίες για τον πρώτο υπολογιστή στις ΗΠΑ, τον ENIAC, ξεκίνησαν στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στις 5 Ιουνίου 1943. Ολοκληρώθηκαν το 1945 και ο υπολογιστής παρουσιάστηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1946.
Να αναλογιστούμε! Το 1943, όταν ο Κόκκινος Στρατός διέλυε τις ναζιστικές ορδές στο Στάλινγκραντ και το Κουρσκ και το σοβιετικό κράτος έδινε τη μάχη της επιβίωσης.
Αμέσως μετά το τέλος του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, δημιουργήθηκε μία επιστημονική ομάδα, υπό το Προεδρείο της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, για να συζητηθούν τα ζητήματα αυτοματοποίησης των υπολογισμών.
Το 1951, μόλις 5 χρόνια μετά τους Αμερικανούς, ο πρωτοπόρος της σοβιετικής τεχνολογίας των υπολογιστών, ο ακαδημαϊκός Σεργκέι Αλεκσέεβιτς Λέμπεντεβ, δημιούργησε τη μηχανή ΜESM-1, που ήταν και η πρώτη που παρήχθη στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Οι εργασίες για τη δημιουργία της ξεκίνησαν το 1947. Η επόμενη μηχανή του Λέμπεντεβ, με δυνατότητα 10 χιλιάδων πράξεων ανά δευτερόλεπτο κατασκευάστηκε το 1959 κι έγινε η βασική υπολογιστική μηχανή του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος. Με την καθοδήγηση του Λέμπεντεβ, δημιουργήθηκαν 15 διαφορετικοί τύποι Υπολογιστών. Την ίδια περίοδο μία άλλη ομάδα υπό τον Ισαάκ Μπρουκ δημιουργεί μία άλλη μηχανή την Μ-1 Το δε 1961, η μηχανή M-40 του Λέμπεντεβ έλυνε ήδη έξοχα το πρόβλημα του υπολογισμού της τροχιάς ενός αντιπυραυλικού οπλικού συστήματος. Οι Αμερικανοί χρειάστηκαν άλλα δέκα χρόνια για να λύσουν αυτό το πρόβλημα στα μέσα της δεκαετίας του ‘70.
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘60, η ΕΣΣΔ είχε τις δικές της επεξεργασίες σε όλους τους πιο σημαντικούς τομείς της τεχνολογίας των υπολογιστών, συχνά όντας ένα βήμα μπροστά από τους Αμερικανούς και μερικές φορές παράγοντας μοναδικά δείγματα, όπως η θρυλική μηχανή Setun που δούλευε σε τριαδικό κώδικα με δική της γλώσσα προγραμματισμού, μιάμιση φορά πιο γρήγορη από κάθε άλλη μηχανή της εποχής, που δούλευαν σε δυαδικό σύστημα.
Είναι σε λίγους γνωστό ότι ο πρώτος προσωπικός υπολογιστής μικρών διαστάσεων, ο MIR του ακαδημαϊκού Βίκτωρ Μιχάιλοβιτς Γκλουσκόφ, με προορισμό την χρήση για εργασίες και υπολογισμούς των Μηχανικών, δημιουργήθηκε στη ΕΣΣΔ το 1965. Κατασκευάστηκε μαζικά και προοριζόταν για χρήση σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, γραφεία μηχανικών και επιστημονικούς οργανισμούς. Είχε μια σειρά από μοναδικά χαρακτηριστικά, όπως μια γλώσσα μηχανής κοντά σε δυνατότητες των σημερινών γλωσσών προγραμματισμού υψηλού επιπέδου και προηγμένο μαθηματικό λογισμικό. Το 1968, ο υπολογιστής MIR εκσυγχρονίστηκε και έλαβε το όνομα MIR-1, εξελίσσοντας τον τρόπο εισόδου/εξόδου των δεδομένων, ενώ είχε σημαντικά αυξημένη αξιοπιστία.
Μία πλειάδα από λαμπρούς σοβιετικούς επιστήμονες, και ερευνητικά ινστιτούτα, στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70, εργαζόταν και παρήγαγαν νέα μοντέλα μηχανών, τα οποία πολύ συχνά απορροφώνταν στα επιστημονικά κι εκπαιδευτικά ιδρύματα και στις παραγωγικές μονάδες και κλάδους της οικονομίας.
Δημιουργήθηκε μία ευρεία βάση υπολογιστικών κέντρων σε ολόκληρη την επικράτεια της αχανούς χώρας, πάνω στην οποία ο εξέχον επιστήμονας, ακαδημαϊκός Βίκτωρ Μιχαήλοβιτς Γκλουσκόβ πάτησε, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, και πρότεινε το πολύ πρωτοποριακό Κρατικό Αυτοματοποιημένο Συστήμα Διεύθυνσης της Οικονομίας (ОГАС). Ήταν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αυτού που σήμερα ονομάζεται «ψηφιακό κράτος και ψηφιακή οικονομία», ένα σχέδιο Πανενωσιακού Αυτοματοποιημένου Συστήματος για τη συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών, για τη λογιστική, το σχεδιασμό και τη διαχείριση της Εθνικής Οικονομίας της ΕΣΣΔ. Προέβλεπε ένα κεντρικό υπολογιστικό κέντρο στη Μόσχα που επρόκειτο να συνδεθεί με 200 υπολογιστικά κέντρα μεσαίου επιπέδου σε μεγάλες πόλεις, τα οποία με τη σειρά τους θα συνδέονταν με 20.000 υπολογιστικά κέντρα κατανεμημένα σε βασικές μονάδες παραγωγής της εθνικής οικονομίας. Ένα σχέδιο ενταγμένο στις συνθήκες της κοινωνικοποιημένης και ενιαία σχεδιαζόμενης σοσιαλιστικής οικονομίας. Αν είχε γίνει αποδεκτό, το γνωστό μας σήμερα internet θα είχε εφαρμοστεί στην ΕΣΣΔ από την εποχή εκείνη και όχι 20-30 χρόνια μετά στις ΗΠΑ.
Προσέξτε, πριν από 60 ολόκληρα χρόνια, με τα τεχνικά μέσα εκείνης της εποχής!
Αυτό, για τους «φωστήρες» της ελληνικής κυβέρνησης, που επαίρονται για τα δημιουργήματά τους σήμερα 60 χρόνια μετά, που σκοπό έχουν να εξασφαλίσουν ακόμη πιο ευνοϊκές συνθήκες για το κεφάλαιο, για τα ακόμη μεγαλύτερα υπερκέρδη του, ενώ για το λαό σημαίνουν αναβάθμισης των λειτουργιών του κράτους σε ακόμα πιο αντιδραστική κατεύθυνση. Σημαίνουν ψηφιακό φακέλωμα, σημαίνουν έλεγχο της συνδικαλιστικής δράσης μέσω της τήρησης ηλεκτρονικών μητρώων των σωματείων σε κρατική βάση δεδομένων, σημαίνον αύξηση της παρακολούθησης και της καταστολής με σύγχρονα ψηφιακά μέσα.
Δυστυχώς η θεωρητική διολίσθηση της σοβιετικής ηγεσίας μετά το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 και η εισαγωγή αγοραίων μεταρρυθμίσεων στη σοβιετική οικονομία – δηλαδή εισαγωγή στοιχείων της αγοράς στη σοσιαλιστική οικονομία – σήμαινε ιδεολογική και πολιτική οπισθοχώρησης. Η EΣΣΔ είχε φτάσει σε φάση που οι παραγωγικές δυνάμεις είχαν αναπτυχθεί σ’ ένα ανώτερο επίπεδο και απαιτούσαν αντίστοιχη αναβάθμιση του Κεντρικού Σχεδιασμού. Δηλαδή, ήταν ώριμη η ανάγκη εμβάθυνσης των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής και της εισαγωγής όλων των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνικής στο σχεδιασμό και τον έλεγχο της οικονομίας. Δυστυχώς όμως αποδείχτηκε ότι στο ΚΚΣΕ δεν υπήρχε η συλλογικά κατακτημένη θεωρητική δυναμική και βούληση που θα μπορούσε να προσαρμόσει τη στρατηγική του Κόμματος και τον κεντρικό σχεδιασμό μπροστά στις νέες προκλήσεις. Οι αγοραίες αντιλήψεις και οι οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις που ακολούθησαν μετά το 20ο Συνέδριο – αρχής γενομένης από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 – αρχίσαν να δίνουν τους «πικρούς καρπούς» τους, άρχισαν να δημιουργούν το κοινωνικό υπόστρωμα που εναντιωνόταν στην εμβάθυνση του κεντρικού σχεδιασμού και ελέγχου, και ακολούθως στην χρήση των απαραίτητων τεχνικών εργαλείων γι’ αυτό. Έτσι, το σχέδιο για Κρατικό Αυτοματοποιημένο Συστήμα Διεύθυνσης της Οικονομίας έμεινε στα αζήτητα και χρησιμοποιήθηκε μερικώς στο Υπουργείο Αμύνης και αλλού.
Αυτά είναι τα αποτελέσματα των ιδεολογικών και πολιτικών υποχωρήσεων. Η ιστορία μας διδάσκει όχι μόνο με τα θετικά καιτα επιτεύγματα, μας διδάσκει και με τα λάθη με τις αποτυχίες.
Σήμερα, έχοντας μπροστά μας πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες ιστορικής ανάλυσης, μπορούμε να μελετήσουμε την ιστορική πείρα ενός αιώνα. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά απ’ τους πρωτοπόρους ηρωικούς μπολσεβίκους, που χάραξαν την πορεία τους σε νέους και εν πολλοίς σε άγνωστους δρόμους.
Ταυτόχρονα, σήμερα μπορούμε, επιβάλλεται να αξιοποιήσουμε τις νέες μεγάλες δυνατότητες που γεννά η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, η αύξηση του βαθμού κοινωνικοποίησης της εργασίας σε μία άλλη κατεύθυνση από αυτήν που ζούμε, προς το σοσιαλισμό!
Μπορείτε να κατεβάσετε το άρθρο εδώ